Herkesin Bildiği Sırlar

Yine işkembe çorbası, bu kez daha keyifli olsun diye kalın doğraması oyunun ikinci perdesine tercih edilen, bir tiyatro akşamıydı.

Gerçi bir ara dönüp de arkama baktığımda benden başka çıkana da rastlamadım, hatta salondaki çocuklar ve bir kısım seyirci çok da gülüyorlardı ilk perde boyunca. Sanırım bende bir su kaçağı var ya da çoğunluk otoparka ve durağa yakın kapıyı kullandı.

Yavuz Özkan adı aslında irkiltmişti beni ama yine de bir coşkunun esiri olarak aldım işte bileti, almaz olaydım.

Aslında oyunları ne olursa olsun yerin dibine sokmayı sevmeyen, verilen emeğe koşulsuz saygı duyan, eleştirilebilecek noktaları dahi görmezden gelip iyi yanları öne çıkaran, izlediklerini beğenmese dahi parlatmayı seven bir adamdım ben.

Bu yıl bunun doğru bir tavır olmadığını hissettim. Çünkü izlediğim oyunlardaki insanlar sonuçta -üst- bir kurumun oyuncuları, yönetmenleri, teknik ekibi falan... Evet amatörleri, genç oyuncuları desteklemek, beğenmesem de hoş görmek anlaşılabilir bir şeydi şahsım açısından. Oysa egoları sahneden taşmış, ben oldum edasıyla oynayan, ya da bu edayla oyun sahneye koyan ve bunda da başarısız olan insanları neden eleştirmeyecektim ki.

Bu, geçen sene kafama dank etmişti. Bu işten para kazanıyorlarsa ve bunu benim gibi izleyiciler için oynuyorlarsa, işleri buysa, sözümü sakınmamın, beğendiğimi nasıl yazıyorsam, beğenmediğimi yazmamamın ne anlamı var ki diye düşündüm ve "beğenmediğim gösteriyi yazmama" prensibimden vazgeçtim.

Gerçi bu sabah altı çizilmiş bir durumdan yola çıkarak buraya taşıdığım "Kasların öğrenme ve unutma hızı konusunda anlatılanlardan hareketle, kendisi de sonuçta bir kas olan midenin tiyatroya gidildiğini hissettiği anda işkembe çorbasını hatırladığından ve beyne "bu kötü bir oyun, çık işkembe çorbası iç" demeyi öğrendiğinden şüphelenmiyor da değilim." cümlesindeki  gibi de olabilir durumum. Önümüzdeki oyunlara bakacağım artık.

Dün akşam sıcağı sıcağına şu cümleleri kurmuştum bu oyun hakkında: Güçlü bir oyun olmadığı gibi izleyiciye şekerlemeler dağıtan televizyon güldürülerine benzettim ve izleyicinin verdiği tepki ile Yavuz Özkan'ın yüksek sanatının çeliştiğini, kimsenin onun vermek istediğini "alamayıp" oyuna gayet güzel güldüğünü düşündüm.

Oyuncuların hakkını da yemek istemiyorum. Sonuçta yönetmenin istediğini oynamışlar. Söz konusu ilişkiler oldumu insan daha güçlü ve daha derinliği olan bir oyun ve oyunculuklar bekliyor.

Bu sabahsa tüm iyi niyetimi harekete geçirip oyun üzerine iyi şeyler düşünmeye çalıştım ama benim yaşadıklarım ve hayata bakışımla örtüştürebileceğim hiç bir şey bulamadım. Öncelikle iki bedene; sıradan, entelektüel, bohem, şımarık, basit, orta-üst sınıf, vesaire karakterlerin ilişkideki davranışlarını ve ifade edişlerini yüklemiş olmak, sahnedeki oyuncuları değişik elbiseleri sunan manken haline sokuyor ve bu da verimsiz ve derinliksiz kısa skeçlerden öte gidip de bir hikaye bütünlüğü sağlayamıyor.

Cinsellik vurgusu ve espriler hiç zekice değil, abartılı ve seyirciyi -kolaylıkla- güldürmek üzere koyulmuş. En çok çocukların gülmesi de bunun bir göstergesi sanki.

Oyuncuları tanımıyorum bu yüzden performansları konusundaki sözlerimi saklı tutuyorum ama sahnelenme biçimi ve gördüklerim; ilişki olayına düzeyi ne olursa olsun benim verdiğim değer noktasından baktığımda daha vurucu, esprileri daha düzeyli, daha doğrusu ucuz komiklikler içeren değil de tebessüm ettiren bir mizaha sahip, dramatik kurgusu daha güçlü bir oyun olmalıydı bu dedirtiyor.

Bir türlü sevemedim oyunu ki teknik aksaklıklar da vardı. Mesela müzik; şarap içilerek sohbet edilen odada, müzik çalardan çiftin anılarında yeri olan şarkılar şeklinde ve onların inisiyatifi ile çalınıyor gibi bir mizansenle yer almıştı oyunda. Ama ses, diyalogları bastırdığı anda kısılıyor ve dolayısıyla bu durum kurulan mantıkla hiç uyuşmuyordu. Doğal olarak ana kumandadan ayarlanan ses oyuncuların inisiyatifi dışında indirilince izleyende odada çalınan değil de oyunun tema müziği duygusu yaratıyordu. Belki de sadece bende.

Bir de insanlar ayrılık günündeki hesaplaşmalarını illa ki dışarıda şimşeklerin çaktığı, yağmurlu bir günde mi yapmak zorundalar.

Kısacası kendimi ne kadar zorlarsam zorlayayım, olan biten hiçbir şey içimde bir sıcaklık duygusu yaratamadı oyuna karşı. Oysa ilişkiler üzerine -çok da keyifle yazdığım- pek çok oyun izlemiştim. Sanırım benim hayata bakışım ve biriktirdiklerim, -net üzerinde yapılmış övgülere baktığımda- bu oyuna yetemedi.

Yarı Gölge

Bazı kitaplar zordur. Yarı Gölge benim için bu tür kitaplardan biri oldu. Bu zorluk okunmasıyla değil, insanlara tavsiye konusunda yarattığı tereddütle ilgiliydi.

Kitabı kuzeyli, kuzeyin de İsveç'inden bir yazarın sanarak almıştım. Altını hep çizdiğim üzere çok güvendiğim birinden tavsiye gelmediği sürece tanımadığım yazarların kitaplarını sadece kapaklarına bakarak alırım, dolayısıyla içeriklerinin ne olduğunu pek bilmem.

Kitabı kolisinden çıkarıp da dokunmaya başladığım ilk anda tahminimle ilgili yanılmış olduğumu fark etmiş, ancak yazar Uwe Timm'in Almanya'nın kuzeyinden olması nedeniyle de bir teselli yaratmıştım.

2009 Heinrich Böll Ödülü, kimi okur için kitabı satın almak adına bir referans olabilir. Ben ise kendi ödülünü vermeyi kitapların aldığı tüm ödüllere yeğ tutan bir okurum.

Almanların, anlamsız hayaller sonucu savaşa sürüklenmiş, görev ve ülke aşkının ötesinde idealleri olmayan ''insanları'' fazlasıyla ilgimi çeker. Dolayısıyla Yarı Gölge ödülünden bağımsız olarak ilgime yeni katkılar yapması açısından okuması keyifli ve güzel bir kitap oldu.

Yazar Uwe Timm farklı bir kurguyla alttaki insanların dilinden bir bakış atıyor savaş yıllarına... Başlangıçta yazı diline, kurulan kısa cümlelerle yapılan tasvirlere alışmakta zorluk çeksem de özellikle Etzdorf'un günlüğünden ve onun dilinden anlatımlar, uçuş esnasındaki duyguları ve tasvirleri beni fazlasıyla hikayenin içine çekti.

Kitabı ilginç kılan diğer bir nokta ise mezarlığın sessizliğinde, farklı ve ilginç özellikleri olan ölülerin dile gelmesiyle hikayenin içinde ilerliyor olmamızdı.

Ana teması kadın pilot Marga von Etzdorf'un dramatik sonundaki gerçeğin ne olduğunu aramak olan Yarı Gölge'de, Gaziler Mezarlığına giden anlatıcı orada karşılaştığı Gri'nin rehberliğinde, mezarlardan çıkan sesler ve seslerin sahiplerinin anlatımlarıyla kadın pilotun izini sürüyor.

Onun izini; onun ilgi duyduğu, ona ilgi duyan iki erkek üzerinden sürerken olaya müdahil olan farklı insanların anlatımlarıyla hem olay hem de kadın pilotun duygusal dünyası üzerine kanaatler oluşturmamızı sağlıyor. Yoğun bir siyasal dönemin perde arkasını "küçük insanların küçük hikayeleri" sayesinde daha iyi anlamamıza katkı yapıyor.

Konuya olan özel ilgimin dışında yer yer bu ödülü nasıl almış bu kitap duygusuyla okusam da, üzerine pek parlak laflar edemediğim gibi coşkulu bir yazı da çıkaramadığım Yarı Gölge'yi; farklı anlatım biçimi, toplamı 226 sayfa olan bir kitapta bir ana karakter üzerinden yer verdiği olayların çeşitliliği, ilişkileri, atmosferleri ve merak ettiren akışı açısından tavsiye edebilirim.

Şiddetle değil ama!

Vecede

Bir cenin misali kıvrılıp kalmıştım rahminde yaşamın. Hikâyeye karanfilin ağladığı yerden başlayalım…

 Çalılıkların ardında kıvrılan bir yılandı, ipin üzerinde uzun boylu esmer adama dönüşen. Davranıp belime, silahımı çekinceye dek beni omuzumdan vurdu. Yanımdaydı. Korktu. Uyandığımda, terinde boğulduğum rüyamdan. Aslında benim hikayem -hikayem dediğime bakmayın daha ne görmüşlüğüm var da- yanlış adrese gönderilmiş yanlış mektuplarla başlar. Ve beni ancak bir üvey anne kadar sarabilen ve sevebilen şehrin, kırık ve saydam sokak lambalarının altında, fonda topuk şıkırtısıyla raksa kalkar.

 Ben bu köpek öldüren sevdaya tutulduğumda –sevda dediğime bakmayın daha ne kadar sevmişliğim var da- bütün eklem yerlerim ağrırdı. Düşünmek mi orası Allahlık… Hele yaşamak, hiç sormayın.

Aklım halen çocuk parklarında, ayakkabılarımsa bağcıkları salık, başımda kırmızı bir keple dolaşırdım. İçimde tıpkı bir çocuk kadar masumiyet, bir çocuğun ki kadar heyecan en az bir çocuğunkine eş değer öfke taşırdım.

Ve gün geldi, bir isyan yürüyüşünde panzerlerden sıkılan asetatla zehirlendim. İçimi birden kentin alacalı korkusu sardı. Nabzım asilzade bir şiddet ve kin adına atmaya başladı. O günden sonra çocuk parklarından hiç geçmedim, hiçbir zaman benim olmayan salıncaklarında gökyüzüne dalmadım. Nefsim ve zapt eyleyemediğim öfkemle yıllardır süregelen, iç savaşım fiilen başlamıştı.

Oysa; sadece bir avuç ipek böceğini ateşe vermiştim, oysa sadece bir avuç ipek böceğinden ne dehşet ne görkemli bir yangın yeri husule gelmişti. Ateşi gördükçe öfkeleniyordum, kızıl saçaklarının beyaz derime nüfus edişini tütünle sakinleştiriyordum.

Ben sevdiğim adama kusarken ona yaşamı zehir, kendime zindan ettim. Elimden geleni hatta elimden değil yüreğimden döküleni ardıma koymadım. Bütün kararları içimdeki muhakeme salonunda aldım. Tırnaklarını yediğim ellerim budaklandı. Dudaklarım alkolden ve tütünden ağardı.

Ben aslen bir başkasına yetişirken bir başkasından kaçmıştım. Mücadelemin kurşuni gölgesinde birkaç çağ yaşlanmıştım. Can yakıp, canımı acıtmıştım. Benim olmayan ve zafer sayılmayan zaferlerimin sarhoşluğunda çokça ağlamıştım.

Şimdi kesiği derin kanayan yerlerime dikişi ipliği tutturma derdindeyim. Her sabah ezana uyanan, saçlarının bittiği yerde keşmekeş bir aklı saklayan, küllenmiş vicdanını –geçeceksin bunları- asıl olan vicdansızlığını koynunda yatıran, biraz et biraz kemikten, kof bir kütleden ibaretim.